ย้อนรอยเรื่องราวของ “?” เครื่องหมายหน้ายิ้มธรรมดาๆ ที่มีประวัติไม่ธรรมดาอย่างที่คิด

เชื่อว่าสำหรับคนที่ใช้อินเตอร์เน็ตกันบ่อยๆ คงไม่มีใครที่ไม่เคยเห็นอิโมจิรูป “?” ที่เราเรียกกันว่า “หน้ายิ้ม” หรือ “Smiley Face” ว่าแต่เพื่อนๆ ทราบกันหรือไม่ว่าเจ้าอิโมจิหน้ายิ้มสุดแสนธรรมดานี้ มันมีประวัติไม่ได้ธรรมดาสมกับหน้าเลย

สำหรับคนที่เคยดูภาพยนตร์เรื่อง “Forrest Gump” มาก่อน เพื่อนๆ อาจจะเคยเห็นฉากที่ฟอร์เรสท์ กัมพ์ วาดรูปหน้ายิ้มลงบนชุดสีเหลืองและเข้าใจผิดว่านี่เป็นจุดเริ่มต้นของสัญลักษณ์หน้ายิ้มกันอยู่บ้าง แต่ในความเป็นจริงแล้วสัญลักษณ์หน้ายิ้มนั้นเกิดจากนักออกแบบกราฟิกธรรมดาๆ เลยต่างหาก

แต่ปัญหาเกิดกับประวัติศาสตร์ของสัญลักษณ์หน้ายิ้มนั้นอยู่ที่นักออกแบบกราฟิกคนไหนกันแน่ที่เป็นคนคนแรกที่ออกแบบมันต่างหาก เพราะเรื่องราวในจุดนี้เองนับว่าเป็นอะไรที่ซับซ้อนและมีคนออกมาเถียงกันอยู่เป็นจำนวนมาก

สำหรับนักประวัติศาสตร์หลายๆ คนแล้ว รูป ? นั้น ถูกสร้างขึ้นเป็นครั้งแรกในปี 1963 โดยฟรีแลนซ์นักออกแบบกราฟิกชื่อ Harvey Ross Ball ผู้ซึ่งในเวลานั้นออกแบบหน้ายิ้มมาให้บริษัทประกัน โดยไม่ได้จดลิขสิทธิ์ภายในเวลาแค่ 10 นาที และได้รับค่าจ้างเป็นเงินเพียง 45 ดอลลาสหรัฐฯ (ราวๆ 1,385 บาท)

ในเวลานั้น ? ถูกใช้โดยทางบริษัทในฐานะรูปบนโปสเตอร์ ปุ่ม และเครื่องหมายต่างๆ ในบริษัทเพื่อสร้างขวัญกำลังใจและรอยยิ้มให้แก่พนักงาน ซึ่งแม้ว่าเราจะไม่อาจทราบได้ว่ารูปนี้มีผลในทางจิตวิทยาจริงๆ หรือไม่ แต่อย่างน้อยภาพที่ออกมานั้นก็เป็นที่นิยมเอามากๆ

ปัญหาของ ? เริ่มต้นขึ้นในช่วงต้นปี 1970 ต่างหาก เพราะในเวลานั้น ได้มีคนหลายกลุ่มที่ออกมาทำการจดลิขสิทธิ์ของสัญลักษณ์รูปหน้ายิ้มสีเหลืองนี้ในเวลาไล่เลี่ยกัน

คนเหล่านั้นคือพี่น้องแห่งตระกูล Spain ที่แม้รู้ว่ารูปหน้ายิ้มนี้เป็นของ Harvey แต่ก็เติมคำว่า “Have a Happy Day” ลงไปบนรูปและจดลิขสิทธิ์ในปี 1971

หรือนักข่าวชาวฝรั่งเศสอย่าง Franklin Loufrani ที่คิดสัญลักษณ์นี้ขึ้นมาด้วยตัวเองและจดลิขสิทธิ์ทางการค้าไปในปี 1972 เกิดเป็นบริษัท Smiley Company ที่เน้นเรื่องการขายเสื้อเป็นหลัก

Franklin Loufrani นักข่าวชาวฝรั่งเศสผู้จดลิขสิทธิ์ทางการค้าของ Smiley Face

การจดลิขสิทธิ์เหล่านี้ทำให้รูปหน้ายิ้มกลายเป็นสินค้าที่โด่งดังไปทั่วโลกก็จริงอยู่ แต่ในขณะเดียวกันคนที่คิดค้นมันขึ้นมาเป็นคนแรกจริงๆ นั้น แทบไม่ได้รับเงินจากสัญลักษณ์เหล่านี้เลย

เรื่องราวของ Smiley Face นั้นขึ้นถึงจุดที่โด่งดังที่สุดในช่วงปี 1996 เมื่อ ลูกชายของ Franklin Loufrani รับช่วงต่อบริษัทของพ่อ และเริ่มพัฒนารูปหน้ายิ้มไปเป็นชุดสินค้าใหม่ๆ ซึ่งหนึ่งในนั้นก็คืออีโมติคอนรุ่นแรกเริ่มนั่นเอง

แน่นอนว่าด้วยความที่ Smiley Face มีคนจดลิขสิทธิ์ที่แตกต่างกันหลายคน ดังนั้นมันจึงไม่ใช่เรื่องแปลกเลยที่สัญลักษณ์นี้จะกลายเป็นปัญหาในทางทรัพย์สินทางปัญญาของบริษัทหลายแห่งในเวลาต่อมา

ตัวอย่างของความขัดแย้งที่ว่านี้ สามารถเห็นได้ชัดเจนที่สุดในปี 1997 เมื่อ Walmart กับ Smiley Company มีปัญหาจนถึงขั้นฟ้องร้องกัน และตัวคดีก็ยังไม่สามารถปิดได้ลงแม้ในปัจจุบันนั่นเอง

อย่างไรก็ตามคุณ Loufrani ได้มีการบอกไว้ว่าด้วยความที่ ? เป็นสัญลักษณ์พื้นๆ ที่ออกแบบได้ง่าย ดังนั้นมันจึงเป็นสัญลักษณ์ที่ไม่ควรจะถูกจดลิขสิทธิ์ได้ด้วยซ้ำ เพราะหากเราว่ากันตรงๆ แล้ว มนุษย์เรานั้นมีหลักฐานการวาดหน้ายิ้ม มาตั้งแต่ยังอยู่ในถ้ำ เมื่อ 2,500 ปีก่อนคริสตกาลเลย

ภาพหน้ายิ้มจากยุคสำริดของพิพิธภัณฑ์โบราณคดีแห่งชาติสเปน

ที่มา smithsonianmag และ ranker